انتشارات دانشگاه تهران

نشریه های عصر مشروطه

 

در 14 مرداد ماه سال 1285 خورشیدی بود که مظفرالدین شاه به‌ناگزیر فرمان مشروطیت را به‌خط احمد قوام امضاء کرد. نشریه‌های عصر مشروطه

درست از همین زمان بود که روزنامه‌ها و مجله‌ها آغاز به‌چاپ و نشر روزنامه، هفته‌نامه و ماهنامه کردند. در سرآغاز‌‌ نشریه منتشر شد، پس آنگاه، با فروریزی بنای استبداد، یورش صاحبان رای و اندیشه، و نیز فرصت‌طلبان، برای چاپ روزنامه و هفته‌نامه، شتابان آغاز شد. این که چه می‌اندیشدند و چه می‌‌خواستند، نیاز به‌مطالعه‌آن آثار دارد. بی‌گمان آن زمان را باید دوره کودکی مطبوعات ایرانزمین دانست، چه اندیشه‌ها هنوز بارور نشده بودند و دیدگاه‌ها ناساخته.

بایسته یادآوری است که پیش از این تاریخ چند روزنامه دولتی منتشر می‌شد که هیچکدام ویژگی‌های روزنامه‌ بودن را نداشتند، نیز نشریه‌هایی در برونمرز، کلکته، مصر، عثمانی، انگلیس‌ چاپ می‌شده که با نگاهی به‌پراکندگی جغرافیایی ایران، نبود راه و وسایل ارتباطی از همه مهم‌تر، بی‌سوادی بیشتر مردم، بود و نبود نشریه‌های برونمرز در برافروختن آتش انقلاب چندان اثر نداشت.

به هرروی، یکصدمین سالگشت انقلاب مشروطه، ما را بر آن داشت تا شماری از نشریه‌های آن دوره را باز چاپ و منتشر کنیم.


حبل‌المتین

مقدمه نویسان حبل‌المتین: نصرالله صالحی- محمد گلبن

حبل‌المتین یکی ازنشریات برونمرز بود که در کلکته چاپ می‌شد و پس از فرمان مشروطه چاپ آن در تهران به‌صورت روزانه آغاز شد. این روزنامه توسط جلال‌الدین حسینی مؤید‌الاسلام چاپ می‌شد. مجلد نخست به‌شماره یک شامل 157 شماره از این نشریه است که به‌قیمت 100000 ریال توسط انتشارات دانشگاه تهران در قطع رحلی منتشر شده است.

این مجلد یکی از یکصد عنوان نشریات عصر مشروطه است که به‌مناسبت یکصدمین سالگرد خیزش مشروطه چاپ شده است. مجلد دوم از شماره 158 تا 274 در تهران منتشر شده، مجلد سوم نیز منتشر شده، مجلد چهارم نیز در دست انتشار است.


آموزگار

مقدمه: فریدون نوزاد

روزنامه آموزگار در سال 1339 قمری منتشر شد. مدیر مسؤول این روزنامه محمد تقی‌شیرازی بود که آن را در چاپخانه سعادت رشت منتشر می‌‌کرد. انتشار این روزنامه پس از 23 شماره متوقف شد. از ویژگی‌های این روزنامه چاپ و نشر داستان‌های کوتاه بود. روزنامه آموزگار وابسته به‌حزب دموکرات بود و می‌‌کوشید در روزنامه خود از این حزب جانبداری کند.


خورشید

مقدمه: غلامحسین زرگری‌نژاد

روزنامه خورشید از 1325 در مشهد به‌مدیر مسؤولی محمد صادق تبریزی منتشر شد. این روزنامه در آغاز هفتگی بود و پس از آن به‌صورت هفتگی 4 بار منتشر می‌شد. به‌دلیل نفوذ نیروهای روسی و مخالفت‌ مخالفان مشروطه، محمد‌صادق تبریزی نتوانست به‌کار خود ادامه دهد. مجلد چهارم از نشریات عصر مشروطه به‌نشریه خورشید سال اول اختصاص دارد که شامل شماره 1 تا 120 این نشریه است. در این نشریه می‌توان درباره انجمن‌های خراسان اطلاعات بسیاری به‌دست آورد.


تمدن

مقدمه: حجت فلاح توت‌کار

نشریه تمدن در سال 1324 به‌مدیریت محمدرضا مدبرالممالک هرندی اصفهانی منتشر شد. این نشریه خود را آیینه عیب‌نمای ملی می‌دانست و اخبار پیروزی‌های مجاهدان شمال را در نشریه خود بازتاب می‌داد. شماره پنجم از نشریات عصر مشروطه اختصاص به‌تمدن دارد که شامل شماره 1 تا 80 است.


کوکب‌دُری

مقدمه: محمدابراهیم باستانی پاریزی

این روزنامه توسط ناظم‌الاسلام کرمانی در سال 1325 قمری منتشر شد. ناظم‌الاسلام نویسنده معروف تاریخ بیداری ایرانیان است که نیاز به‌معرفی ندارد. شماره هفتم نشریات عصر مشروطه به‌کوکب دری اختصاص دارد.


جارچی ملت

مقدمه: غلامحسین مراقبی

سال اول. از شماره یک تا شماره چهل

سیدحسین، نخستین شماره هفته‌نامه جارچی ملت را در تاریخ 12 ذیحجه 1328 قمری منتشر کرد. صفحه‌های اول و چهارم مصور بود. این نشریه به‌شیوه چاپ سنگی چاپ و منتشر می‌شد. مرام نشریه محافظه‌کارانه و زبان نشریه ناپخته است.


الجمال

مقدمه: صادق حیدری‌نیا

سال اول. از شماره یک تا شماره سی و پنج

نخستین شماره هفتگی الجمال روز 26 محرم 1325 منتشر شد. میرزا محمدحسین اصفهانی مدیر الجمال، از مریدان سیدجمال‌الدین واعظ اصفهانی بود که نشریه الجمال را برای بازتاب سخنان او چاپ و انتشار داد.

گفتنی است که سیدجمال واعظ اصفهانی پدر سیدمحمدعلی جمالزاده، پدر داستان‌نویسی کوتاه ایران بود.